The Economist đăng một bức hoạ khá là “lạ” của ông Tô Lâm để minh hoạ cho bài viết về con đường tiếp theo cho Việt Nam mà ông Tô Lâm đang làm thuyền trưởng. Cuối bài có đoạn kết như sau:
“Nếu ông Lâm thất bại, Việt Nam sẽ tiếp tục là một trung tâm sản xuất giá trị gia tăng thấp đã bỏ lỡ thời cơ của mình.
Nhưng nếu ông thành công, một cuộc Đổi mới thứ hai sẽ đưa 100 triệu người Việt Nam vào thế giới phát triển, tạo ra một động lực tăng trưởng khác ở châu Á và làm cho Việt Nam ít có khả năng rơi vào vòng ảnh hưởng của Trung Quốc hơn. Đây là cơ hội tốt nhất cuối cùng để Việt Nam trở nên giàu có trước khi già đi.”
Bài viết khá là vĩ mô nhưng lại không đưa ra được cách làm cụ thể để Việt Nam đi từ một nền kinh tế sản xuất giá trị gia tăng thấp đến một nền kinh tế có giá trị gia tăng cao thì phải đi như thế nào.
Đồng ý chính sách vĩ mô là rất quan trọng. Nhưng cho dù chính sách vĩ mô có đúng như thế nào đi nữa mà các động cơ của nền kinh tế, các doanh nghiệp, không chuyển đổi thì chính sách cũng chỉ là những chính sách mà thôi. Chỉ khi nào các doanh nghiệp Việt Nam thay đổi thì kinh tế Việt Nam mới thực sự thay đổi.
Các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay đang mắc kẹt ở 3 nhóm năng lực: xuất khẩu tài nguyên (kể cả nông thủy hải sản), sản xuất gia công cho các công ty nước ngoài, và buôn bán hàng hóa nhãn hiệu nước ngoài. Cả 3 nhánh này đều chiếm giá trị thấp trong chuỗi giá trị toàn cầu. Có thể nói nếu chúng ta cứ mắc kẹt trong 3 nhánh này thì nền kinh tế Việt Nam sẽ khó thoát ra khỏi bẫy thu nhập trung bình thấp. Nhưng để thoát ra khỏi tình trạng này, các doanh nghiệp Việt Nam phải làm được hai thứ: làm sản phẩm và xây dựng thương hiệu. Chỉ khi nào chúng ta bán được những sản phẩm mang thương hiệu của chúng ta do chính chúng ta thiết kế ra được thị trường thế giới thì Việt Nam mới có thể bước lên một tầm cao mới.
Đây là hai điều khó làm đối với các công ty Việt Nam vì với lịch sử làm xuất khẩu tài nguyên, sản xuất gia công cho các công ty nước ngoài, và buôn bán hàng hóa nhãn hiệu nước ngoài, các công ty và nhân sự Việt Nam ít khi tích lũy được các năng lực này. Làm sản xuất rất khác với làm sản phẩm. Làm quảng cáo bán hàng cho các thương hiệu nước ngoài rất khác với việc xây dựng thương hiệu cho chính mình từ những bước cơ bản như brand positioning, product-market fit. Cho nên có thể nói các doanh nghiệp Việt Nam cần phải học hỏi rất nhiều thứ từ cơ bản trở lại để có thể chuyển mình làm được điều mà các nhà hoạch định chính sách như ông Tô Lâm mong muốn.
Kiến thức có thể học được. Kinh nghiệm có thể tích luỹ. Nhưng cái khó nhất là thay đổi được tâm thế từ người làm gia công, người bán hàng sang thành người làm chủ sản phẩm và thương hiệu. Rất nhiều người và doanh nghiệp sẽ không dám bước ra khỏi vùng “quen thuộc” để dấn thân vào một thế giới mới.
Thời gian qua mình có viết một số bài liên quan đến việc làm sao để cho các doanh nghiệp Việt Nam có thể thay đổi để đáp ứng cho nhu cầu phát triển mới của đất nước như sau (click vào từng bài để đọc thêm):
